De Drie V’s van Team V

Op 3 oktober jl. mocht ik bij de boekpresentatie van de monografie “Architecture & Argument” van Hans Ibelings over Team V Architecture een ode brengen aan dit bureau. In de prachtige entourage van het KCO House verkende ik niet het oeuvre, maar juist de waarden en ethiek van dit bureau.

Dat heb ik dan weer. Woorden spreken na zulke prachtige muziek van Tjeerd Top. Stairway to Heaven op de viool. Enfin, het deed mij denken aan de Goethe’s uitspraak: ’architecture is frozen music’. De dooi heeft in dit prachtige KCO House nu wel ingezet.

Maar allereerst van harte gefeliciteerd met jullie oeuvre, boek en jubileum. Met een ongekende toewijding en passie voor het vak – maar ook voor de opdrachtgever én gebruiker – is het jullie gelukt om een bureau te ontwikkelen dat staat als een huis. Tégen de keer van de tijd in. Met een oeuvre dat terecht al een prachtig boek verdient. 25 kwartalen, die klinken als 25 jaar. Chapeau!

Dat jullie mij vroegen een kort woordje te houden om beide te vieren verraste me, en niet alleen omdat het kort moest zijn (-: . Ik doe het graag. Voor zo’n bureau, zo’n team met mensen die met hart en ziel het vak bedrijven. Maar vooral: vanwege jullie generositeit. Voor het vak, de branche en de BNA. Ik kom daar zo nog op terug.

Het gaat mij in dit praatje nadrukkelijk niet over Argument en het oeuvre – daar gaat Hans Ibelings straks wellicht op in. Het gaat mij wèl om hoe ik naar het bureau en de mensen van Team V kijk, vanuit de V van ‘values’.  U weet wellicht dat ik dan ook graag de term ‘gebouwd geluk’ hanteer. Vanuit de BNA zien we graag een waarden gedreven architectuur. En een goed businessmodel, Gerard.

‘Op de vraag naar de zin van architectuur, antwoordt iedere architect met het eigen oeuvre’. Het is een parafrase op één van de vele aforismen van Gyorgy Konrád, de onlangs overleden Hongaarse schrijver en voorvechter van intellectuele vrijheid. En die vrijheid is waar ik de klik maak met het bureau. Natuurlijk team V.: Van Schooten, van Hoorn en Vermeulen. Maar volgens Jeroen toch ook de V van vrijheid. Voor mijn geestesoog zie ik dan Winston Churchill: bolhoed, sigaar in zijn mondhoek, triomfantelijke lach en worstvingers die een V maken. Vrijheid! Maar dat is niet wat ik zie als ik aan Team V denk. Die V is wel een mooie letter, een teken. En een vorm die letterlijk in hun architectuur terugkomt: in het ASR-gebouw.

VRIJHEID

Want hoewel ik jullie bureau zeker niet beschouw als een intellectueel bolwerk – ik zeg niet integendeel, want dat is zeker ook niet waar; niets is helemaal waar – zie ik wel die drijfveer naar vrijheid in het bedrijven van architectuur. Het is in feite de positieve vrijheid (á la Bourdieu) waar het in architectuur en ook ethiek vaak om gaat. Ethiek gaat per definitie over jezelf en niet altijd over ‘die ander’. Hoe met jouw vrijheid zodanig te werken dat je de vrijheid van anderen niet te zeer beperkt. Sterker: hoe je – u ziet Churchill opdoemen – hoe je werkelijk ‘bevrijdt’. Bij de start van Team V gaf Jeroen in een interview aan een ‘onderzoekend en bevragend bureau’ te willen zijn. Daar had wat mij betreft bevrijdend aan toegevoegd mogen worden.

Ik citeer toch even een andere favoriet van me: Fernando Savater in zijn boek Het Goede Leven, geschreven voor zijn adolescente zoon. Ik citeer: “Vrijheid is ‘ja’ of ‘nee’ kunnen zeggen. Vrijheid is kunnen bepalen ‘ik doe het wel’ of ‘ik doe het niet, wat mijn superieuren of anderen er ook van mogen zeggen’. Vrijheid is kunnen concluderen; ‘Dit is goed voor me en dit wil ik, dat is niet goed voor me en dat wil ik niet’. Vrijheid is beslissen, maar ook, en vergeet dat niet, jezelf rekenschap geven van wat je zegt en doet. Vrijheid is het tegengestelde van met de stroom meedrijven. Dus twee keer nadenken over wat je gaat doen. En daar dan koppijn van krijgen’. Einde citaat. Ja, die koppijn hoort er ook bij. Dat weten ze bij Team V, al was het alleen maar over het megaproject Zuidasdok.

Als ethiek een weddenschap is, waarbij je inzet op de waarden van het leven, is architectuur het speelveld waarin het overwinnen van tegenslagen kan leiden tot de geneugten des levens, tot geluk. Inderdaad: gebouwd geluk.

Team V viert de vrijheid van dit prachtige, veeleisende vak op hun eigen weergaloze wijze. Niet autonoom, of solistisch. Nee, eerder bewust gehanteerd als een poging de vrijheid in verbondenheid – een andere V – te onderzoeken. Precies wat de bedoeling was: onderzoeken.

Het feit dat Team V juist excelleerde in projecten als het Ministerie van Financiën (toen nog als MVSA) en, recenter, Het Gelders Huis, het ASR-gebouw en hier met het KCO House, toont naar mijn mening een doorgaande lijn van vrijheid in jullie bureau. Er is vrijheid in jullie vormentaal, maar zeker ook in de manier waarop jullie de projecten aanpakken. Do Janne zegt het in één van haar interviews: vrijheid als het vermogen te verrassen. En dat op die schaal. Die van echte gebóuwen! Een vrijheid die gevierd mag worden. Met mensen.

VERANTWOORDELIJKHEID

Het is een enorme platitude en tegelijk verleidelijk om de V van vakmanschap te noemen en te roemen. Die is bij team V namelijk ook vanzelfsprekend. Toch zou ik liever – nu ik focus op waarden – een heel andere waarde noemen, die van ‘verantwoordelijkheid’. Verantwoordelijkheid voelen! Een actieve verantwoordelijkheid, die dus niet ‘plicht’ of ‘aansprakelijkheid’ maar juist  ‘zorg’ impliceert.  Savater postuleert dat ethiek in essentie altijd over jezelf gaat. ‘Een hulpmiddel ter verbetering van jezelf, niet om je buur of collega met mooie woorden op de vingers te tikken’. Dus niet over anderen. Wat doe jij zelf? Hoe neem jij verantwoordelijkheid? De concrete invulling van deze vorm van ethiek, van verantwoordelijkheid nemen is bij Team V onder een goed dak.

Hoe jullie de verantwoordelijkheid invullen met zorg voor het vak, de branche en – ergo – ook voor de BNA vind ik bewonderenswaardig. Jeroen: van bezield voorzitter van de BNA tot nu voorzitter van het Professional Experience Program voor jonge architecten, stedenbouwers, landschappers en interieurarchitecten. Naast vele andere functies en…jury’s. Do Janne, enthousiast voorzitter van het BNA Next Step Program voor jong talenten en ook lid van de Commissie Ruimtelijke Kwaliteit in Amsterdam. Naast vele….jury’s.  Gerard: altijd oproepbaar als de BNA iets wil met ondernemerschap en contracteren. En jarenlang lid van o.a. deze commissie bij de BNA. Het is voor team V te veel om op te noemen. Voor mij is die V van verantwoordelijkheid nemen voor de groep, het collectief, vanuit een welbegrepen wederzijds belang, iets dat aangeeft dat team V ook teamt buiten het bureau. Dat is niet vanzelfsprekend in de bouw. Hulde!

Daarbij zie ik in het doen en laten van Team V de zorg voor de dingen waar we ons allemaal ongemakkelijk over voelen: de natuur, het milieu, klimaat. Architecten moeten juist vanuit een waarden gedreven oriëntatie hier het voortouw nemen. En dat zie ik bij jullie doorbreken. Mede dankzij de opdrachtgevers zijn het ASR-gebouw en natuurlijk HAUT staaltjes van een transitie in de architectuur. Maar wat mij het meest treft is hoe die zorg actief wordt uitgedragen. Het wordt spannend om er altijd naar te handelen. Voor ons allemaal, voor de BNA en ook voor dit team. Op de toekomst kunnen we niet alleen maar vertrouwen.

VERTROUWEN

En dat brengt mij bij de V van vertrouwen. Building trust is wat anders dan designing confidence. Het is hard werken. Als ik naar het DNA van Team V kijk zie ik dat ‘het zich verhouden tot de ander’ veel aandacht krijgt. Dat is niet alleen ethisch verstandig. Geluk ontstaat vooral in wat Jonathan Haidt ‘The in-between’ noemt. Tussen mensen. Dat zich verhouden, open communiceren en al dan niet met pragmatisme verder komen lukt Team V vaak met ingewikkelde opdrachten en dito opdrachtgevers, valt mij op. Niet zelden zijn zij de zogenoemde ‘agents of trust’ die zorgen dat een PPS, of een samenwerking tussen architecten – zoals met Team CS bij Rotterdam CS – met succes verloopt. Daarmee tonen zij ook aan de fundamenten van goed ondernemerschap aan te kunnen. Ondernemerschap is vertrouwen. En goede architectuur is alleen duurzaam mogelijk met goed ondernemerschap. Als je in zo’n korte tijd zo’n oeuvre opbouwt, dan doe je op dat vlak iets heel goed. En vooral ook : iets voorbeeldstellends. En dan mag daar ook best af ten toe iets heel Europees in sluipen: twijfel. De kiemcel van creativiteit. Doen we het wel goed genoeg? To be or not to be..

Het blijft mensenwerk. Samen met de vele mensen op het bureau. Met  de ‘rationele’ Jeroen, die bescheiden spitsvondigheid paart aan vuur. De zakelijke ‘flandrien’ Gerard, pretoogjes die opleven in barre omstandigheden. En dan Do Janne, met haar drive naar betekenisvol design, soms juist op ‘gevoel’. Een ijzersterk frame, sierlijk omkleed met HAUT.

Beste Do Janne, Jeroen, Gerard en andere Team-V ers,

Vrijheid, verantwoordelijkheid, vertrouwen. Grote woorden. Even los van het boek, even los van alle prijzen – hoe vaak wel niet genomineerd en gewonnen bij BESTE Gebouw van het Jaar? –  alle respect voor de moed en volharding waarmee jullie op een waardenvolle manier aan een oeuvre bouwen. Hoe architectonisch interessant ook, ik zie juist ook de waarde van jullie als ‘ethisch bureau’ voor de gemeenschap, de maatschappij en ook – zeer zeker – voor de vakgemeenschap en de BNA.

‘De gebouwen moeten het bewijzen’, zei Jeroen 25 kwartalen geleden. Ik zou zeggen dat jullie een prachtig Argument hebben opgebouwd. Niet van een architectonisch gelijk, maar wel van queeste naar waardenrijkdom. Een zoektocht die de vrijheid van architectuur ademt. Vrijheid en vreugde. Niets meer, niet minder.

Alles vol waarden is weergaloos.

Geniet er maar van…na 25 kwartalen.

Dank jullie wel!

Fred Schoorl